A duhet të rishkruhet historia e nacionalsocializmit? “Hitleri – një biografi globale” e historianit irlandez vendos prioritete të reja. Por i shton ndoshta vetëm një aspekt të ri figurës së Hitlerit.
Në fakt libra për Adolf Hitlerin ka sa të duash. Sidomos vitet e fundit janë botuar shumë biografi të Hitlerit nga historianë të njohur. Tani një historian tjetër ka hulumtuar mbi këtë temë: Irlandezi Brendan Simms, profesor i historisë së marrëdhënieve ndërkombëtare në universitetin e Kembrixhit. Libri i tij, me më shumë se 1000 faqe, u botua në vjeshtë në anglisht, tani (me 9.3.2020) vjen përkthimi në gjermanisht.
Një biografi e re për Hitlerin është përherë ngjarje në Gjermani. Që një javë para botimit e përjavshmja “Der Spiegel” publikoi një intervistë me Simms, në të cilën ai konfirmoi tezën e tij kryesore. Ai thotë, se forca që e ka motivuar Hitlerin si në politikën e brendshme ashtu edhe në atë të jashtme ka lindur prej një ndjenje urrejtjeje dhe dashurie ndaj Anglo-Amerikës. Impulsi i tij për luftë dhe shkatërrime nuk ka qenë frika prej bolshevizmit dhe Bashkimit Sovjetik, por matja e forcës me Britaninë e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara.
Raporti i Hitlerit ndaj Anglo-Amerikës është karakterizuar nga zilia dhe adhurimi
Te Hitleri kanë qenë vendimtare përvojat e viteve 1914-1918: “Admirimi dhe respekti rridhnin nga përvojat e tij në luftën e Parë Botërore. Hitleri fliste vazhdimisht për këmbënguljen e britanikëve, siç i kishte përjetuar ai ata në front.”
Madje, mendon autori, as antisemitizmi nuk ka lindur nuk ka lindur nga urrejtja e thellë ndaj hebrejve, por nga konkurrenca me „kapitalizmin botëror” me qendër në Amerikë. Sepse atje hebrejtë ndodheshin në levat e pushteti. A duhet rivlerësuar pra këndvështrimi ndaj Hitlerit dhe motivet e tij?
Shumë biografi të thelluara të Hitlerit vitet e fundit kanë paraqitur këndvështrime të tjera. Si biografi standarte vazhdon të konsiderohet vepra me dy vëllime e britanikut Ian Kershaw, botuar 1998/2000, në të cilin historiani vë në qendër kryesisht bashkërendimin mes Hitlerit e popullit gjerman. Teza e Kershawit ishte se Hitleri ka mundur të veprojë ashtu, sepse gjermanët „punonin për të”, dhe se ia kishin përgatitur vetë truallin për idelologjinë nacionalsocialiste.
Biografitë e Hitlerit janë të shumta – secila vë thekse të veçanta e të ndryshme
Para dhe pas Ian Kershaw biografë të ndryshëm nga brenda dhe jashtë vendit vendosën thekset e tyre. Që në vitin 1973 publicisti gjerman Joachim Fest e trajtoi temën e Hitlerit, duke i kushtuar një libër me peshë, që është konsideruar për vite me rradhë si vepra standarte. Pas botimit libri u bë bestseller. Më vonë Fest-it iu gjetën gabime të rënda në hulumtim, edhe për shkak se ishte mbështetur shumë tek dëshmitë e Albert Speer-it, ish ministrit të armatimit të Hitlerit. Holokaustin Fest e kishte tematizuar vetëm shkarazi.
Vitin e kaluar gazetari dhe historiani Sven Felix Kellerhof e renditi megjithatë librin e Fest-it në mesin e “shtatë biografive më të rëndësishme të Hitlerit”: “Disa libra mund të bëhen libra klasikë. Kjo ndodh kur, edhe pse të vjetëruar, ato ia vlen t’i lexosh”, tha Kellerhof. Libri Fest-it është vlerësuar nga të gjitha anët për cilësinë e shkëlqyer letrare.
Si duhet interpretuar Hitleri dhe politika e tij, për këtë kanë debatuar për një kohë të gjatë dy grupe historianësh. Të ashtuquajturit “internationalistë” e shihnin Hitlerin si një udhëheqës të vendosur e të fortë, mendimi dhe ideologjia e të cilit përcaktuan atë që ndodhi mes viteve 1933 dhe 1945. Këtyre u kundërvihen të ashtuquajturit “strukturalistë”, të cilët shikonin më shumë bashkëveprimin dhe rivalitetin e grupeve konkurruese brenda sistemit nacionalsocialist dhe më pak peshën politike të Hitlerit.
Historianët debatojnë ende për imazhin e Hitlerit
Lidhur me faktin se si ka mundur të funksionojë nacionalsocializmi nën Hitlerin dhe Co, ka patur interpretime të ndryshme, kontroverse. Disa shkencëtarë shtrojnë pyetjen, nëse ka qenë Hitleri në gjendje për të menduar dhe vepruar si një politikan racional ? Edhe për gjendjen mentale të Hitlerit ka patur botime të shumta.
Tani vjen libri i Brendan Simms “Hitleri. Një biografi globale”. Pas botimit të librit në vendet anglishtfolëse reagimet ishin të ndryshme. “The Guardian” kritikoi ashpër përqendrimin te teza kryesore, që Hitleri ka vepruar vetëm për shkak të fiksimit tek Britania dhe Madhe dhe SHBA Në platformën e internetit “History News Network” një historian kritikoi faktin se irlandezi niset nga supozimi, se Hitleri ka qenë “në gjendje normale mendorel” dhe e paraqet atë si njëri “racional”: “Simms e pranon atë (Hitlerin) si një person, që inspirohet nga një ideologji me pikëpamje krejtësisht të qarta intelektuale, dhe jo si një sociopat thellësisht të pasigurtë dhe narcisist.”
Konservatorja “National Review” ishte më e zbutur duke vlerësuar se Simms shkon shumë larg me perspektivën amerikane të Hitlerit, por që libri me gjithë mangësitë meriton të lexohet, edhe pse më shumë si kontribut për diskutime, se sa si interpretim përfundimtar i figurës së Adolf Hitlerit. Nuk është, si pranon edhe vetë Simms, “i gjithë Hitleri”.
Vetë Brendan Simms flet për ndoshta një perceptim të ri të historisë
Dhe në fakt Brendan Simms shkruan në fillim, se “ky libër (…) në shumë gjëra nuk mund të matet me paraardhësit.” Ai “padyshim që nuk është libri i parë i rëndësishëm me këtë subjekt, por as edhe i fundit.” Kjo tingëllon modeste. Por pak më vonë autori shkruan me vetëbesim duke përdorur për vetveten veten e tretë: “Nëse tezat e tij rezultojnë me bazë, biografia e Hitlerit dhe ndoshta historia e „Reihut të tretë” në tërësi duhen rimenduar thellësisht.”
Përveç fiksimit te politika, shoqëria dhe kultura e anglosaksonëve, ku gati si në mulli Simms i rikthehet vazhdimisht Hitlerit dhe mendimit të tij për britanikët dhe amerikanët, bien në sy edhe thekse të tjera të interpretimit të historisë. Këtu thuhet se Franca, por edhe Bashkimi Sovjetik luanin te Hitleri një rol të dorës së dytë – për faktin se gjermani nuk i shihte këto kombe si konkurrencë – dhe në rastin e Bashkimit Sovjetik as si rrezik.
Simms: Adolf Hitleri ishte shumë kritik ndaj popullit të tij
Një tjetër teori e Simms: Hitleri kishte një vizion shumë negativ për popullin e tij – edhe pas 1933: “Popullin gjerman në përbërjen e tij nuk e vlerësonte shumë. Ai ishte me dhimbje i vetëdijshëm për varfërinë dhe injorancën e tij”, shkruan historiani. Që dy vjet para shpërthimit të luftës Hitleri e kishte pranuar humbjen në luftën konkurruese me Anglo-Amerikën – për standartin e jetesës së kombeve: “Në maj 1937 Hitleri në thelb pranoi humbjen.”
Antisemit Hitleri ishte mbi të gjitha për shkak të aversionit të tij të thellë ndaj fuqisë botërore kapitaliste SHBA: “Me të vërtetë ai u bë antisemit kryesisisht nga urrejtja kundër fuqive kapitaliste anglo-amerikane.”
Marrëdhënia e Hitlerit me zonën anglo-amerikane ishte plot me kontradikta. Kështu gjermani ishte shprehur me zili në vitet e para, autori shkruan: “Një subjekt kryesor i interesit të tij ishin Shtetet e Bashkuara, të cilat ai, ndoshta edhe më tepër se Perandorinë Britanike, nisi t’i konsiderojë si shtet model”. Kjo kishte kryesisht të bënte me pikëpamjen e Hitlerit për gjoja avantazhet gjeografike të amerikanëve. Përveç kësaj edhe sepse ky vend, sipas tij, është një komb që ia detyron ekzistencën e tij gjermanëve të emigruar. Amerikanët kishin pushtuar “hapësirën e jetesës” në perëndim të kontinentit; kjo është arsyeja pse, sipas Simms, Hitleri synonte “hapësirën e re të jetesës” për gjermanët në lindje të Evropës.
Hitleri donte të krijonte një Gjermani si kundërpeshë ndaj Amerikës
Hitleri ka patur për kohë të gjatë ndërmend “vetëm” krijiimin e një superfuqie gjermane në Evropë, më shumë nuk ka kërkuar. Ai dëshironte një kundërpeshë ndaj fuqisë botërore SHBA: “Qëllimi i Hitlerit nuk ishte zotërimi i botës, por mbijetesa kombëtare.”
Konkluzioni i Simms është: “E gjithë strategjia e Hitlerit në fund të fundit ka qenë, të përdorte rrezikun e bolshevizmit për të krijuuar politikisht ndikim në Gjermani, Evropë dhe mbi të gjitha në Anglo-Amerikë.” Kjo është një tezë e guximshme. Që duhet të preokupojë menjëherë historianët. Jo vetëm në Gjermani.
