A e dini se thashethemet janë një nga institucionet më të vjetra shoqërore të qenieve njerëzore? Hominidët e parë, për shembull …
Fundi i historive të dashurisë, tradhtitë mes personazhesh publikë, çfarë po ndodh me luftën, politikat botërore dhe ato në vend, janë ngjarje që padyshim në gojën e gjithsecilit prej nesh prodhojnë thashetheme të ndërtuara sipas lëshimit të lajmeve vesh më vesh. Pra, duam apo nuk duam, të gjithë jemi thashethemexhinj. Dhe ata pak që përpiqen të mos përfshihen në rrjetin e thashethemeve që i rrethon (edhe mes miqsh, në punë, në marrëdhëniet familjare…) rrezikojnë izolimin e parëndësishëm. Pse?
Njëherë e një kohë ka pasur kujdes
Informacioni privat për njerëzit e tjerë është i papërmbajtshëm për pothuajse të gjitha qeniet njerëzore. Sipas antropologut Robin Dunbar nga Universiteti i Oksfordit, thashethemet janë një mekanizëm që shërben për të krijuar lidhje shoqërore në një mënyrë të ngjashme me kujdesin, kujdesin karakteristik të njëri-tjetrit të praktikuar nga primatët dhe hominidët e hershëm. Ndërsa betoheshin mes tyre, edhe paraardhësit tanë mësuan të dallonin miqtë nga armiqtë, duke e bërë grupin gjithnjë e më të sigurt dhe kompakt. Ndërsa fisi u zgjerua, nuk ishte më e imagjinueshme që të gjithë të kalonin mbi të gjithë. Më pas filluam të flasim për ata që ishin shumë larg rrethit më intim: të këqijtë nuk identifikoheshin më nga vëzhgimi i drejtpërdrejtë, por nga thashethemet që qarkullonin në komunitet. Edhe vetë gjuha, përsëri sipas Dunbar, ka lindur për t’i dhënë zë fjalëve.
Në fiset e të parëve tanë, thashethemet ishin gjithashtu të lidhura në mënyrë indirekte me inteligjencën sociale: njerëzit që tregonin më shumë kuriozitet për jetën e të tjerëve kishin gjithashtu më shumë aftësi për të ndikuar në sjelljen e grupit. Përzgjedhja natyrore ka favorizuar dukshëm individët më intrigues, nëse edhe sot është e vështirë të gjesh dikë që nuk ka një minimum interesi për një histori pikante apo për deklarimin tatimor të një të njohuri.
A e dini më të fundit? Epo mirë!
Aspektet pozitive të thashethemeve janë të shumta. Ndarja e thashethemeve, një demonstrim besimi tek tjetri konsolidon lidhjet shoqërore. Aq sa të përjashtohesh nga rrethi i besimit nuk është një shenjë e mirë: do të thotë që nuk je pranuar nga grupi. Sulmi i reputacionit të dikujt që është më i lartë se ne na bën të ndihemi mirë. Sipas një studimi të Universitetit të Kalifornisë në Berkeley, në SHBA, paralajmërimi i miqve dhe të njohurve për pandershmërinë e të tjerëve do të lehtësonte stresin e përditshëm. Një efekt relaksues që do ta bënte më të durueshëm shqetësimin e shkaktuar nga zbulimi i një sëmundjeje malinje. Këtë e ndjeu edhe shkrimtari Primo Levi kur shkroi se “thashethemet janë një forcë e natyrës njerëzore. Kushdo që i është bindur natyrës, duke transmetuar një thashethem, ndjen lehtësimin shpërthyes që shoqëron plotësimin e një nevoje parësore”.
Thashethemet janë një pengesë e shkëlqyer për ata që shkelin ose nuk respektojnë rregullat dhe vlerat e grupit të cilit i përkasin. Ose kush “merr” nga komuniteti pa dhënë asgjë në këmbim. Në këto raste, një raund i mirë “thuhet” fshihet pas modalitetit jo të dhunshëm, një dëshirë precize për të ndëshkuar ata që kanë treguar se nuk i përmbushin pritshmëritë. Në këtë mënyrë rrihen edhe ata që janë në pushtet apo të perceptuar si superiorë shoqërorë.
Thashetheme Juvenale dhe luftarake
Tashmë në Romën e lashtë, poetë satirikë si Martial dhe Juvenal talleshin me të fuqishmit e kohës, duke hetuar praktikat e tyre. Sot, industria e thashethemeve fiton miliarda dollarë, duke trazuar lajmet për ekzistencën private të aktorëve, këngëtarëve dhe personazheve të famshëm. Por çfarë lidhje kanë dashuritë e Francesco Tottit apo Lady Gaga-s me drejtësinë sociale?
Psikologët dhe studiuesit e sjelljes argumentojnë se ndryshimi i pjesshëm ose i plotë i roleve dhe rivendosja e përkohshme e ekuilibrit të pushtetit peshojnë shumë në thashetheme. Ata që ndihen të pafavorizuar nga fati, me pak fjalë, për një herë mund të lëndojnë ata që kanë më shumë fat ose mund të shikojnë turpin e tyre të fshehtë. Ata që janë të shëmtuar do të mëshirojnë ata që janë të bukur por budallenj, ata që janë të varfër do të gëzojnë problemet gjyqësore ose financiare të të pasurve e kështu me radhë, duke rivendosur një barazi të përkohshme në gjërat e botës dhe duke e ndjerë të gjithë këtë si një akt drejtësie.
Nëse herët e tjera objektiva ishin të fuqishmit, sot objekt thashethemesh janë edhe yjet e spektaklit dhe personazhet publikë, sepse në njëfarë mënyre familjarizimi intensiv me këto subjekte i përcjellë nga mediat i bën të krahasueshëm me të “fuqishmit”. Dhe në fakt, gazetat tabloidike nuk shkojnë shumë larg, duke përhapur vese dhe marrëdhënie klandestine sa të yjeve, aq edhe të menaxherëve dhe politikanëve.
Cilët janë ata që nuk mbajnë dot sekret?
Shpesh me bashkëfajësinë e vetë viktimave. Krahas personazheve “minore” të spektaklit, të cilët janë gjithmonë në gjueti të famës, janë të gatshëm të organizojnë falsifikime për të dalë në shtyp, anëtarët e nderuar kanë zbuluar rëndësinë e personalizimit dhe spektakolarizimit të politikës. Kjo është arsyeja pse i shohim kaq shpesh në emisione televizive dhe talk shoë ose në të përjavshme: për nga popullariteti ata janë shumë më efektiv se kanalet më klasike të komunikimit; por mbi të gjitha japin një imazh “njerëzor” të figurës politike.
Eksitimi i agresionit
Prandaj, nëse është në natyrën tonë të jemi ndërhyrës, kjo nuk do të thotë se duhet ta shfajësojmë veten në gjykatë: përgojimi mund të dëmtojë. Dhe studiuesit e sjelljes konfirmojnë: thashethemet janë një lloj agresioni i mbrojtur, në të cilin ata që përgojojnë mbrohen nga raprezaljet e të shpifurve, sepse askush nuk mund të dënohet se ka zbuluar një “thonë ata”. Por, si të gjitha aktet e dhunës, edhe kjo prodhon një drithërimë, një drithërimë eksitimi.
Është emocioni i gjestit të rrezikshëm, i shoqëruar nga ndjesia e këndshme që, në përgjithësi, mund të japësh një goditje gjatë qëndrimit në strehë. Nuk është rastësi që të këqijat e preferuara janë ato që kanë të bëjnë me tema të ngjashme me ne: të njëjtin seks, të njëjtën moshë. Për antropologun Jerome Barkoë, studiues i thashethemeve në Universitetin Dalhousie (Kanada), përveç figurave “superiore”, viktimat e preferuara të shpifjeve janë individët me të cilët ndihemi në konkurrencë ose që, nga pikëpamja evolucionare, përfaqësojnë potencialin konkurrues, shkruan Revista Psikologjia.
Mendojeni mirë herën tjetër (nëse jeni meshkuj) që vendosni të përgojoni fqinjin tuaj të pashëm, gjithmonë të rrethuar nga femra të bukura.
