Shkruan Prof.Dr. Orhan Kubati
Shikimi te njeriu është lidhje me botën. Për të gjitha shtazët shikimi është ekzistenca e tyre. Perkundrazi, shikimi te njeriu nuk është vetëm për ekzistencë, por edhe instrument i mendimit si mjet për ta pasuruar jetën.
Prej të gjitha qenieve të gjalla, njeriu posedon sistemin më të komplikuar. Duke falenderuar syrit dhe trurit ka mësuar ta bëjë ca (disa) pytje dhe me i gjet mënyrat si me reagu. Syri dhe truri së bashku janë aparat i cili organizon, analizon dhe përpunon shumë të dhën nga bota e jashtme. Syri i njeriut është formesuar përgjatë miliona viteve, ndersa performancën e vet e ka trashëguar nga dinamizmi i botës së gjallë dhe të mijëra përpjekjeve për ta persosur gjthnjë e më mirë. Bota e gjallë lindi me dritën dhe gjithçka filloi me reagimet ndaj saj.
FOTOTROPIZËM – është aftësia e bimëve për ta lëvizur kërcellin dhe gjethet e tyre sipas lëvizjes së diellit. Kjo është arsyeja pse zanafilla e jetës nisi me procesin e fotosintezës, një nga aspektet e reaksionit kimik të quajur, photosintesis.
IZOMERIZIM – Në fakt kjo është ajo që ndodh në qelizat-fotoreceptorët e njerëzve e të kafshëve. Struktura e molekulave në fjalë është një karotin.
RETINALI, (retineni) është një nga tre format e vitaminës A.
DRITA, luan një rol qendror në jetën tonë, përms fotosintezës – drita është origjina e vet jetës.
Nga puna themelore Ibn Al-Haytham-it matematikan dhe fizikan arab në fund të shekullit X, e revolucionalizoi, pos tjerash shkencën e dritës. Ai shkroi veprën “Kitap al- Manazir”, (libri i optikës), i botuar në vitin1015, dhe qe vazhdoi me punimet vetë Ajnshtajni, në fillim të shekullit XX, e ndryshoi mënyrën e perceptimit të kohës dhe të dritës.
Drita është një fenomen i shkëlqyer e cila i mban në jetë të gjithë keto gjallesa. Neve na mundëson ta njohim botën që na rethon, e pastaj bahkë me shqisat të tjera t’i analizojmë në detaje dukuritë e kësaj bote, “Noihil in intellectu quod non fuerit prius in sensu” (asgjë nuk është në intelekt që nuk është parë me parë nga shqisat). E gjithë dija jonë fillon me shqisat, vazhdon me kuptimin dhe mbaron me arsyen, ”nuk ka asgjë më të lartë se arsyeja”, Emanule Kant.
ALFABETI I ZGJUAR ( INGJENIOZ )- BRAILLE
Në shekullin 19 të, e shpiku françezi Luis Braille, (1809-1852). Ky alfabet përbëhet prej pikave të ngriutura dhe mundëson ta lexojnë të verbërit, si shenja për germa dhe fjalë të shkurta. Ne alfabetin Braille përdoren kombinime prej nje(1) deri gjashtë (6) pikash. Duke kaluar me majet e gishtave mbi pikat e ngritjra i verbëri me experiencën e vet mund t’i lexoi me shpejtësi prej 50 fjalëve në një minutë. Baraille, i cili edhe vet u verbua që në moshën tre vjeçare, zhvilloi abeceden, në kohën kur ishte mesues në institutin për të verbërit e rinj në Pariz. Sistemi i tij mbetet praktikisht i pandryshuar edhe sot e kësaj dite, dhe është i njohur në të gjithë botën thjesht, si Alfabeti i Brajit, /InLajmi/
