Ndonjëherë ne kritikojmë dhe gjykojmë pa ndonjë qëllim konstruktiv. Për disa arsye, ka gjithmonë njerëz që janë të gatshëm të projektojnë negativitetin dhe pasiguritë e tyre duke gjykuar atë që bëjnë ose nuk bëjnë të tjerët, qartë ose midis rreshtave. Ata janë njerëz që i përkushtohen transmetimit dhe përhapjes së asaj që ata i konsiderojnë si të meta dhe shembuj të këqij.
Në një masë a më të vogël, të gjithë kemi qenë viktima apo autorë të gjykimeve dhe kritikave shkatërruese. Kritika është një praktikë kaq e përhapur sa ka lejuar përhapjen e programeve televizive dhe radiofonike bazuar vetëm në këtë: përpjekje për të dëmtuar njerëzit duke i kritikuar dhe gjykuar ata. Në ditët e sotme, këto programe po gëzojnë sukses gjithnjë në rritje të audiencës. Çfarë po ndodh? Pse sillemi kështu?
Kuptimi i mekanizmit të kritikës mund të na ndihmojë të kuptojmë se si funksionon kjo sjellje. Kjo është arsyeja pse më poshtë po shpjegojmë disa nga arsyet kryesore pse njerëzit përpiqen të sulmojnë dhe dëmtojnë të tjerët përmes gjykimeve dhe kritikave që nuk janë aspak konstruktive.
“Gjithçka, absolutisht gjithçka është e hapur për kritika. Është thjesht çështje të kesh imagjinatë”
1.Ndjenja e inferioritetit
Kritika mund të bazohet në ndjenjat e inferioritetit, si dhe të superioritetit. Për shumë njerëz, ndjenja e epërsisë nuk është gjë tjetër veçse një maskë me të cilën fshihet ndjenja e inferioritetit, një vend ku ndihet më pak i pasigurt. Në këtë mënyrë, ata përpiqen të plotësojnë nevojën e tyre për t’u ndjerë të fortë dhe superiorë, edhe nëse kjo i shtyn të shkelin të tjerët dhe të dëmtojnë imazhin e tyre përmes kritikave.
2.Pakënaqësia me veten
Ne kritikojmë të tjerët në mënyrë që të zvogëlojmë të metat tona. Kur kritikojmë të tjerët, ne mashtrojmë veten duke besuar se problemi qëndron tek ata dhe jo tek ne. Kur kritikojmë, përpiqemi të bindim veten se të tjerët bëjnë gabime më të mëdha se ne, në mënyrë që të mos ndihemi shumë keq. Kur kritikojmë, shumë shpesh reflektojmë për atë që na shqetëson tek vetja. Ne projektojmë frikën dhe pasiguritë tona. Mospranimi dhe njohja e disa karakteristikave personale tek të tjerët gjeneron refuzim dhe aktivizon kritikën. Ky fenomen njihet si “vetja e mohuar”.
Njerëzit xhelozë dhe ziliqarë janë gjenerues të mëdhenj të kritikave. Ndjenja e inferioritetit vë në lëvizje një mekanizëm mbrojtës që konsiston në nënçmimin e cilësive të tjetrit nëpërmjet kritikës. Në këto raste, është e zakonshme të zmadhohen të metat, të cilat shihen apo shpiken te personi tjetër.
“Këta njerëz nuk janë mësuar të bëjnë autokritikë, por i drejtojnë energjitë e tyre drejt gjykimit të të tjerëve. Në këtë këndvështrim, ata shikojnë larg vetes nga frika se çfarë mund të shohin.”
3.Nevoja për t’u integruar
Disa njerëz i bazojnë marrëdhëniet e tyre shoqërore në kritikimin e të tjerëve. Studimet na tregojnë se shpesh, për t’u përshtatur në një grup shoqëror, ne jemi të shtyrë të kritikojmë njerëzit që i përkasin një grupi tjetër. Kështu, kritika vepron si një përforcim i ndjenjës së përkatësisë ndaj vetes dhe ndaj pjesës tjetër të anëtarëve të grupit (endogrupit). Kritikat shpesh ndikohen nga reagimi i pjesës tjetër të grupit. Nëse përforcohet, ka shumë të ngjarë të rritet në intensitet dhe frekuencë. Në të kundërt, nëse refuzohet, personi do të përdorë mënyra të tjera për të forcuar ndjenjën e përkatësisë.
Së fundi, kur besojmë se jemi ekspertë në një temë, mund të kritikojmë të tjerët për të treguar atë që dinë dhe për të pohuar pozicionin tonë. Kjo është për shkak të mungesës së vetëvlerësimit dhe një dëshire të pazgjidhur ose të zgjidhur keq për admirim, në çdo rast sigurisht të pakënaqur.
4.Hakmarrja dhe frika
Dëshira për hakmarrje mund të jetë një nga arsyet që mund të çojë në kritikimin e të tjerëve. Disa situata nuk pranohen plotësisht dhe për këtë arsye mbeten të pazgjidhura. Në këto raste kritika përdoret si mjet poshtërimi dhe hakmarrjeje. Kur nuk kemi pasur guximin t’i themi dikujt në fytyrë se ai na ka lënduar, ne i drejtohemi kritikave për të shfryrë zhgënjimin, zemërimin ose pakënaqësinë tonë.
“Kritika është, në realitet, një vend për të ruajtur zemërimin tonë. Pra, çfarë të bëjmë? Ne kritikojmë, sepse është më mirë sesa të ulemi dhe të shikojmë zemërimin tonë.” -Jorge Cassieri
Kritika si hakmarrje është e lidhur ngushtë me hakmarrjen si manipulim. Ndonjëherë ne kritikojmë për shkak të qëllimit pervers për të vënë dikë kundër personit që kritikohet, për ta ndarë nga grupi, për ta izoluar…
5.Narcizmi dhe egocentrizmi
Kur ndjejmë se mund të presim trajtim të veçantë dhe jemi të bindur se nuk do ta marrim, mendojmë se të tjerët na kanë borxh. Ndonjëherë, për shkak të një ndjenje narcisiste, ne fiksohemi në idenë se të tjerët duhet të na shërbejnë. Kur mendojmë se kjo nuk po ndodh, ne i drejtohemi kritikave për t’u ankuar, për t’i nënçmuar dhe për t’i bërë të tjerët të ndihen keq.
“Në vend që të kritikoni të tjerët, lëvdojini ata. Do të shihni që brenda një muaji do të mund të vini re një ndryshim të madh në veten tuaj”.
Reagimet ndaj një kritike
Kritika, në çdo formë dhe pavarësisht nga burimi, është e pashmangshme. Nisur nga ky supozim, zbatohet “ligji i tre të tretave”. Ky ligj thotë se një e treta e njerëzve na duan, një e treta tjetër na urrejnë dhe e treta e fundit janë njerëz që, edhe nëse nuk na njohin, kanë mendime për ne. Nuk duhet nënvlerësuar fuqia negative dhe shkatërruese e kritikës. Winston Churchill e krahasoi marrjen e kritikave me dhimbjen aktuale fizike dhe një studim i fundit zbuloi se përvoja e refuzimit, kritikës dhe poshtërimit përpunohet nga e njëjta zonë e trurit që gjithashtu përpunon dhimbjen.
Më mirë larg…
Për të menaxhuar dhe jetuar me epideminë helmuese sociale të kritikës shkatërruese, duhet të jetë i qartë për distancimin ose mbrojtjen nga njerëzit e dëmshëm. Këta njerëz janë qenie negative, qëllimi i vetëm i të cilëve është të helmojnë të tjerët, me qëllimin e vetëm për të shkaktuar dëm.
Gjëja më e mirë që mund të bëjmë në këto raste është të mbajmë distancë, sidomos kur përpiqen të na bëjnë “bashkëpunëtorë” të kritikave të tyre. Të mos harrojmë se bashkëveprimi me këta njerëz, përveçse përfaqëson një shkëmbim shumë të dobët, mund të jetë i dëmshëm për shëndetin tonë emocional dhe social, shkruan Revista Psikologjia.
Si përfundim, gjëja kryesore është të mos lejoni veten të kontaminoheni ose të përfshiheni, si dhe të mos e lini veten të lëndoheni nga kritikat. Kujtojmë se kritika flet më shumë për atë që kritikon sesa për atë që kritikohet dhe se, pra, është problemi i tyre, jo i yni.
