Liria e shprehjes, liria e informimit dhe liria e shtypit janë të drejta të garantuara me Kushtetutën e Republikës së Kosovës dhe ligjet përkatëse për media, por këto të drejta të garantuara me kushtetutë dhe ligje të Kosovës nuk respektohen, pasi gazetarët në shumicën e rasteve janë cak i sulmeve fizike dhe kërcënimeve verbale, shkruan InLajmi.
Sulmet fizike, kërcënimet dhe retorika agresive janë disa nga sfidat që i përcjellin vazhdimisht gazetarët në Kosovë ndërsa siguria e tyre mbetet fragjile.
Sulmet e fundit ndaj gazetarëve vunë në pah përpjekjet për të minuar lirinë e shprehjes dhe kërcënimin ndaj sigurisë për të ushtruar profesionin e tyre si duhet.
Problematikën e sulmeve e thellon edhe më tepër mosdhënia e dënimit të merituar për sulmuesin, çka edhe ka bërë që në shumë raste këta sulmues “të fuqizohen” dhe të vazhdojnë sulmet e tilla, duke krijuar kështu “një klimë pasigurie” për gazetarët që të ushtrojnë profesionin e gazetarisë dhe t’i shprehin lirshëm mendimet e tyre.
Pasigurinë e gazetarëve e sheh si problematike edhe Asociacionit i Gazetarëve të Kosovës (AGK) ndërsa jep të dhëna shqetësuese sa i përket sulmeve ndaj tyre.
Kryetari i Asociacionit të Gazetarëve të Kosovës, Xhemajl Rexha në një përgjigje me shkrim për InLajmin, bën të ditur se gjatë vitit 2022 janë raportuar 29 raste të sulmeve ndaj gazetarëve, 6 prej tyre më serioze.
“Gjatë vitit 2022 janë shënuar 29 raste të sulmeve ndaj gazetarëve, duke përfshirë 6 më serioze në veriun e Kosovës gjatë periudhës së vendosjes së barrikadave nga protestues serbë. Këto sulme kanë qenë shumë serioze dhe ne kemi alarmuar pos organeve vendore të sigurisë edhe ato ndërkombëtare”, tha Rexha.
Ndërsa për periudhën janar-prill të këtij viti, Rexha thotë se në AGK janë regjistruar 10 raste të sulmeve ndaj gazetarëve, ndër to përmendi edhe sulmin e fundit ndaj gazetarit Valon Syla.
“Këtë vit deri në mes të tprillit janë regjistruar 10 raste, dhe më i rëndi është ai kundër Valon Sylës, më 11 prill, me ç’rast atij i janë shkaktuar lëndime trupore”,tha Rexha.
Për më tepër, kryetari i AGK-së theksoi se ka pasur periudha të caktuara kur gazetarëve u është ofruar mbrojtja për shkak të rrezikimit të sigurisë së tyre.
“Gazetarët i raportojnë si në AGK ashtu edhe në Polici rastet e kërcënimeve dhe sulmeve ndaj tyre. Ka pasur periudha të caktuara kur gazetarëve individualë u është ofruar mbrojtja për shkak të rrezikimit të sigurisë së tyre”, tha ai.
I pyetur nëse është krijuar ende Sistemi i Menaxhimit të Dhënave për rastet e gazetarëve dhe nëse është dërguar në Këshillin Gjyqësor të Kosovës, Rexha konfirmoi se sistemi gjyqësor po tregohet bashkëpunues për gjetjen e modaliteteve që një databazë e tillë të krijohet sa më parë.
“Ka kohë që, sistemi gjyqësor po kalon një tranzicion përmes zhvillimit të Sistemit Informativ për Menaxhimin e rsateve, i cili do t’i konsolidojë të dhënat dhe do të sigurojë gjurmimin e çështjeve gjyqësore. Gjatë një takimi të organizuar për qëllime të raportimit mbi sigurinë e gazetarëve dhe lirinë e medias, përfaqësuesit e KGJK-së deklaruan se nuk janë në gjendje të ofrojnë të dhëna zyrtare për rastet që kanë të bëjnë me gazetarët, sepse profesioni gazetar/punonjës medial nuk është i kategorizuar në këtë sistem”, tha Rexha.
Ndërkohë edhe raporti policor shpërfaq të dhëna shqetësuese për sulmet ndaj gazetarëve, mirëpo shifra më të vogla se AGK, kjo mbase për shkak të mosraportimit të tyre në organet e drejtësisë nga ana e gazetarëve. Sipas të dhënave zyrtare nga Policia e Kosovës dërguar për InLajmin, vetëm gjatë vitit 2022 janë trajtuar gjithsej 20 raste për vepra penale, të cilat kanë të bëjnë me kanosje, ngacmim, lëndime të lehta trupore.
“Gjatë vitit 2022, janë trajtuar gjithsej 20 raste për veprat penale; për kanosje kanë qenë 13 raste, për sulme fizike 2 raste, për lëndime të lehta trupore një rast, përfshirë këtu edhe kallëzimet e tjera penale. Pra gjithsej 12 raste janë dorëzuar me kallëzim penal kundër personave të njohur, 3 raste me raport të veçantë, 4 raste me kallëzim penal, një nën hetime”, thuhet në raportin e Policisë së Kosovës.
Ndërsa për periudhën janar-prill të këtij viti në Policinë e Kosovës janë raportuar vetëm 2 raste, njëri për kanosje dhe tjetri për zjarrvënie.
“Gjatë periudhës kohore janar-prill, janë inicuar 2 raste; një për kanosje dhe tjetri për zjarrvënie. Që të 2 rastet i janë referuar prokurorive kompetente me kallëzim penal kundër personave të dyshuar”, thuhet nga Policia e Kosovës.
Drejtori ekzekutiv i Këshillit të Mediave të Shkruara të Kosovës, Imer Mushkolaj, në një deklaratë për InLajmin, thotë se gjendja sa i përket sigurisë së gazetarëve në Kosovë nuk është e kënaqshme ndërsa shton se rrezikshmëria që gazetarët kanë gjatë ushtrimit të profesionit të tyre duhet të kihet parasysh dhe të trajtohet nga të gjithë, duke përfshirë redaksitë dhe institucionet e Kosovës.
I pyetur se sa të sigurtë janë gazetarët në Kosovë, Mushkolaj thekson se në shumicën e rasteve gazetarët janë në “mëshirë të fatit” dhe të ekspozuar ndaj rreziqeve dhe sulmeve të ndryshme, sidomos gjatë punës në terren.
“Gjendja e sigurisë së gazetarëve nuk është e kënaqshme në Kosovë. Sidomos gjatë punës në terren ata janë “në mëshirë të fatit” dhe potencialisht të ekspozuar ndaj rreziqeve dhe sulmeve të ndryshme. Gazetaria është profesion me rrezikshmëri tejet të lartë dhe si i tillë duhet të trajtohet nga të gjithë, që nga redaksitë në të cilat gazetarët punojnë dhe deri në nivelin institucional”, tha Mushkolaj.
Ndërsa sa i përket lirisë së shprehjes, Mushkolaj thotë se Kosova qëndron më mirë në këtë aspekt në krahasim me vendet e rajonit gjersa shton se askush nuk duhet të jetë i kënaqur me këtë, pasi mediet çdo ditë përballen me sfida dhe probleme të ndryshme.
“Kosova nuk qëndron keq në këtë aspekt, në krahasim me vendet e rajonit. Por askush nuk duhet të jetë i kënaqur me këtë, sepse gazetarët dhe mediat përballen çdo ditë me sfida dhe probleme të ndryshme që nga mungesa e transparencës institucionale, e deri te kushtet e punës në media”, tha Mushkolaj për InLajmin.
Sipas Mushkolaj, Qeveria e Kosovës duhet të zbatojë rekomandimin e vitit 2016 dhe atë të vitit 2021 të Këshillit Europian për Siguri të Gazetarëve, ndërsa sugjeron që të hartohen strategji të reja për sigurinë e tyre.
Kryetari i KMSHK-së thekson gjithashtu se institucionet e Kosovës duhet të koordinohen, në mënyrë që sulmet e gazetarëve të adresohen dhe “pandeshkueshmëria” ndaj sulmeve të marrë fund.
“Qeveria duhet të zbatojë Rekomandimin 2016 të Këshillit të Europës dhe Rekomandimin 2021 të Komisionit Europian për Siguri të Gazetarëve. Po ashtu, qeveria duhet të hartojë strategji për sigurinë e gazetarëve, si dhe të themelojë një trup koordinues nacional, respektivisht “task force” për sigurinë e gazetarëve. Njëkohësisht duhet të ketë një koordinim më të mirë ndërmjet policisë e prokurorisë, në mënyrë që rastet e sulmeve ndaj gazetarëve të adresohen si duhet. Po ashtu, duhet të marrë fund mosndëshkushmëria e sulmeve ndaj gazetarëve”, tha Mushkolaj.
Nga ana tjetër, profesori universitar njëherësh edhe analisti politik Blerim Latifi, konsideron se Kosova në shumë drejtime paraqet një demokraci të brishtë dhe shumë pengesa në sundimin e ligjit, prandaj siç thekson ai, gazetarët ballafaqohen me sfida serioze në ushtrimin e profesionit të tyre.
“Kosova në shumë drejtime ende paraqet një demokraci të brishtë dhe shumë pengesa në zbatimin e sundimit të ligjit, prandaj edhe gazetarët e saj ballafaqohen me sfida serioze në ushtrimin e profesionit të tyre dhe në këto sfida bën pjesë edhe vetë siguria e tyre”, tha Latifi për InLajmin.
Sipas tij, kur demokracia e vendit është e brishtë, siguria e gazetarëve shpeshherë vihet në pikëpyetje.
“Në vende me demokraci të brishtë, me sundim të brishtë të ligjit, siguria e gazetarëve shpesh vihet në pikëpyetje dhe bëhet e cenueshme, ngase gjithmonë shfaqen individë dhe grupacione që interesat e tyre duan t’i avancojnë në mënyrë të paligjshme dhe në këtë synim ata shohin tek gazetarët një pengesë serioze. Si rezultat vijmë deri tek situatat kur ndodhin praktika abusive kundër gazetarëve përfshirë edhe ato të frikësimit, kërcënimit, por edhe të dhunës së drejtpërdrejtë”, tha Latifi për InLajmin.
Sa i përket lirisë së shprehjes, Latifi vlerëson se Kosova në këtë aspekt ndeshet me probleme serioze, në të cilat përfshihen presione të ndryshme, si ato politike, të karakterit ekonomik, presionet nga grupacionet religjioze e të tjera.
“Liria e shprehjes është një nga shtyllat e Kushtetutës së Kosovës, por përtej rrafshit normativ, në realitetin social e politik të Kosovës liria e shprehjes ndeshet me shumë probleme serioze. Këto probleme kanë shkaqe të ndryshme, përfshi presionet politike, ato me karakter ekonomik, pastaj presionet nga grupacionet religjioze me prirja të theksuara ekstremiste, si dhe gjuha e egër e kërcënimeve të cilën e shohim përditë në rrjetet sociale”, tha ai.
Latifi thekson se këto forma presioni ndikojnë që liria e shprehjes në Kosovë të deformohet dhe të marrë tipare të papranueshme
“Krejt këto forma presioni po ndikojnë që liria e shprehjes në Kosovë jo vetëm të cenohet, por edhe të deformohet dhe të marrë tipare të papranueshme. Liria e shprehjes ka vlerë kur ajo shfrytëzohet për të nxitur kulturë racionale të debatit publik, por kur ajo shfrytëzohet si platformë e gjuhës së urrejtjes, atëherë liria e shprehjes mund të rezultojë me të kundërtën e asaj për të cilën ajo ekziston në shoqëritë demokratike”, tha Laitifi.
Për më tepër, Latifi konsideron se çështja e mbrojtjes së gazetareve nga sulmet dhe kërcënimet mund të rregullohet vetëm nëpërmjet ashpërsimit të masave ligjore.
“Ka vetëm një rrugë efikase për këtë punë: ashpërsimi i masave ligjore për të gjithë ata që zgjedhin dhunën e kërcënimin për t’ua mbyllur gojën gazetarëve. Ne duhet ta kemi të qartë, duke i mbrojtur gazetarët, e mbrojmë vetëm demokracinë”, tha profesori Latifi.
Ndryshe, edhe në raportin vjetor të Departamentit Amerikan të Shtetit u përmend tentim-frikësimi i përfaqësuesve të medieve nga politikanë, persona publikë, biznese dhe grupe fetare. Sipas raportit të DASH-it, ndonëse nuk ka pasur raportime për censurë të drejtpërdrejt të mediave të shkruara ose elektronike, prapëseprapë janë paraqitur ankesa të gazetarëve për politikanët dhe grupet e organizuara kriminale, që shpesh kanë rezultuar në autocensurë. Shqipe Vishaj /InLajmi/
